Το παιδί μου λέει ψέματα – Πώς να το χειριστώ;

Για να πούμε ότι ένα παιδί λέει ψέματα χρειάζεται να είναι σε θέση να αναγνωρίζει την πραγματικότητα. Με άλλα λόγια να έχει αναπτυχθεί επαρκώς γνωστικά. Τα ψέματα των παιδιών είναι ένδειξη γνωστικής ανάπτυξης και επάρκειας. Αποτελεί μια υγιή αναπτυξιακή φάση το γεγονός ότι όλα τα παιδιά ξεκινούν να χρησιμοποιούν μικρά ψέματα στο πλαίσιο της ασυνείδητης αρχικά ανακάλυψης του εσωτερικού τους εαυτού (εσωτερική δύναμη) και της ανάπτυξης της εικόνας εαυτού (Εγώ), με αποτέλεσμα να νιώθουν ότι έχουν τη δύναμη να ελέγξουν και να εξουσιάσουν στο περιβάλλον τους (κυρίως όσον αφορά τα γονεϊκά τους πρότυπα).

Παρ’ όλα αυτά, όταν τα ψέματα κυριαρχούν σε μεγάλη έκταση και οδηγούνται σε μεγάλα ψεύδη με αντίκτυπο στις σχέσεις με τους σημαντικούς άλλους (γονείς, συνομήλικοι) ή προχωρούν και σε μεγαλύτερα αναπτυξιακά στάδια (σχολική – τελευταίες τάξεις Δημοτικού, εφηβική ηλικία), τότε είναι σημαντική η παρέμβαση του γονέα.

Πότε αρχίζει να λέει ψέματα;

Τα ψέματα ξεκινούν σχεδόν ταυτόχρονα με την ανάπτυξη της ομιλίας. Τα ψέματα προϋποθέτουν ότι:

α) Τα παιδιά κατανοούν τι σκέφτονται οι άλλοι, γνωρίζουν αυτό που οι άλλοι ξέρουν και αυτό που δεν ξέρουν, μια ικανότητα που έχει αποδοθεί με τον όρο «θεωρία του νου». Τα παιδιά που υπερτερούν στη «θεωρία του νου» είναι επίσης καλύτερα στα ψέματα. Η «θεωρία του νου» εμφανίζεται κατά το 4ο έτος.

β) Τα παιδιά μπορούν να σχεδιάζουν μακροπρόθεσμα και να αποφεύγουν, να παρακάμπτουν ανεπιθύμητες ενέργειες. Πρόκειται για μια εκτελεστική λειτουργία. Ως αποτέλεσμα αυτής της ικανότητας τα παιδιά αυτά σημειώνουν μεγαλύτερη σχολική επιτυχία και έχουν περισσότερους φίλους.

Η γνωστική επάρκεια ως προς αυτόν τον τομέα αναδύεται σε γενικές γραμμές μετά τα 3-4 χρόνια και εμπλουτίζεται καθ’ όλη τη διάρκεια της προσχολικής περιόδου, ώστε να αποκτήσει μια σαφέστερη μορφή κατά την περίοδο των σχολικών χρόνων, όταν δηλαδή το παιδί αρχίζει να φοιτά στο δημοτικό σχολείο.

Γιατί όμως τα παιδιά λένε ψέματα;

Ξεκινώντας από την προσχολική περίοδο, τα παιδιά λένε ψέματα γιατί δυσκολεύονται να παραδεχτούν τα λάθη τους και να αναλάβουν την ευθύνη κάποιου «παραπτώματός» τους.

Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι, όταν το μικρό παιδί ερωτάται από τον γονιό για μια ζημιά, τότε την αρνείται ή επιρρίπτει την ευθύνη σε κάποιον ή κάτι άλλο: «Δεν το έκανα εγώ». «Δεν έσπασα εγώ το βάζο». «Η γάτα το έσπασε».

Συχνά επίσης τα ψέματα χρησιμοποιούνται από τα παιδιά για να ξεφύγουν από κάποια δυσκολία στις σχέσεις τους με τους άλλους. Ενα παιδί που δυσκολεύεται στις κοινωνικές συναθροίσεις ή που δεν έχει καλεστεί στα γενέθλια ενός φίλου του, όταν ερωτηθεί αν θα πάει, απαντά: «Δεν θα πάω στο πάρτι του φίλου μου/της φίλης μου γιατί δεν με αφήνει η μαμά μου».

Το παιδί που έχει επιφορτιστεί με τις προσδοκίες των γονιών του για υψηλή επίδοση και πρωτιά είναι πιθανό να δηλώσει ότι ήρθε πρώτο στον αθλητισμό ή ότι πήρε άριστα στο σχολείο, επειδή δεν θέλει να απογοητεύσει τους γονείς τους ή να βιώσει την απόρριψη από έναν αυταρχικό ή τιμωρητικό γονιό.

Φαντασία ή ψέμα;

Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι για τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας τα ψέματα είναι συνήθως φυσικά και καθόλου κατακριτέα, διότι τα παιδιά αυτά δυσκολεύονται να ξεχωρίσουν τη φαντασία από την πραγματικότητα.

Ετσι, δεν πρόκειται για ψέματα με την πραγματική έννοια της λέξης. Ενα παιδί θα πρέπει να κατηγορηθεί ότι ψεύδεται όταν μπορεί να ξεχωρίσει το καλό από το κακό, το σωστό από το λάθος και όταν σκόπιμα προσπαθεί να αποκρύψει ή να διαστρεβλώσει την αλήθεια.

Ακόμη και μετά την προσχολική περίοδο χρειάζεται να επιδείξουμε ιδιαίτερη προσοχή, ώστε να είμαστε σε θέση να διακρίνουμε το ευφάνταστο παιδί, το παιδί με την πλούσια και δημιουργική φαντασία, από το παιδί που λέει ψέματα. Και ας μην ξεχνάμε ότι ψέμα δεν είναι μόνο η παραποίηση της αλήθειας αλλά και η απόκρυψή της.

Οταν θέλει να τραβήξει την προσοχή

Επιπλέον, πολλά παιδιά καταφεύγουν στα ψέματα όταν αντιλαμβάνονται τον θυμό του γονέα, με αποτέλεσμα να βιώνουν την προσοχή του, έστω και αρνητική, και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να ενισχύεται το ψέμα, επιδιώκοντας το παιδί μεγαλύτερη προσοχή.

Ετσι, λοιπόν, ένα παιδί καταφεύγει στο ψέμα όταν θέλει να τραβήξει την προσοχή σας. Αν πολλές φορές που το παιδί σας έχει προσπαθήσει να σας μιλήσει, έχει βρεθεί αντιμέτωπο με την κούραση ή την αδιαφορία σας, αν έχετε υποβιβάσει αυτό που το παιδί σας θέλει να σας πει ή αυτό που το απασχολεί, τότε χρειάζεται να πει κάτι πιο «σοβαρό» για να του δώσετε την απαιτούμενη προσοχή.

Μην ξεχνάτε ότι το παιδί σας χρειάζεται τον χρόνο και την προσοχή σας για να αισθάνεται άνετα να σας μιλήσει και να σας πει όσα το απασχολούν.

Ενας άλλος λόγος που το παιδί μπορεί να χρησιμοποιεί το ψέμα είναι γιατί θέλει να δείξει πόσο ικανό είναι και να σας κάνει να αισθανθείτε περήφανοι.

Αν σας έχει ακούσει να παινεύετε την αδερφή του, τον ξάδερφό του ή τον φίλο του τον Γιωργάκη που έπαιξε καταπληκτικό ποδόσφαιρο την Κυριακή, τότε θέλει να πάρει και αυτό έναν καλό λόγο ή μια καλή κουβέντα για την προσπάθεια ή την επίδοσή του.

Για να ξεφύγουν…

Τα παιδιά πολλές φορές χρησιμοποιούν το ψέμα για να γλιτώσουν την γκρίνια ή την τιμωρία των γονιών τους. Ενας κακός βαθμός στο σχολείο μπορεί να καλυφθεί από το πόσο δύσκολη ήταν η άσκηση ή από το πόσο κουρασμένο αισθάνεται το παιδί.

Μπορεί παράλληλα να κρύβει μια δυσκολία, την οποία το παιδί δεν θέλει να αντιληφθείτε. Στην περίπτωση αυτή μην αποπάρετε την προσπάθεια του παιδιού να καλυφθεί, αλλά φροντίστε να είστε συμπονετικοί απέναντί του και να δείξετε ενδιαφέρον για αυτή του τη δυσκολία, η οποία με τη βοήθειά σας θα καλυφθεί.

Ψέματα για να αποφύγουν τα παιδιά μια σκανταλιά δεν θα πρέπει να τιμωρούνται, καθώς θα φέρουν τα αντίθετα αποτελέσματα και θα διδάξουν το παιδί ότι μπορεί με μια καλύτερη ιστορία να τη γλιτώσει την επόμενη φορά. Ακόμα κι αν αντιληφθούμε ότι το παιδί έκανε μια σκανταλιά, μπορούμε να το βοηθήσουμε να το μετανιώσει ή να δει ότι έκανε κάτι λάθος.

Τέλος, τα ψέματα είναι ένα όπλο στα χέρια των παιδιών για να γλιτώσουν από κάτι που τους δυσκολεύει ή τους ζορίζει. Για παράδειγμα, ένα παιδί μπορεί να αναφέρει γεγονότα διαστρεβλωμένα για τη δασκάλα του στο σχολείο, επειδή εκείνη το ζορίζει και έχει απαιτήσεις από αυτό.

Σε μια άλλη περίπτωση, τα παιδιά μπορεί να πουν ψέματα ότι ένας φίλος τους τα χτυπάει για να μην παίξουν μαζί του, επειδή εκείνος είναι καλύτερος στο κυνηγητό ή στο κρυφτό.

Σημασία έχει να φιλτράρετε οποιοδήποτε από τα ψέματα του παιδιού σας για να μη φέρνετε τους γύρω σας σε δύσκολη θέση ή προβληματίζεστε περισσότερο.

Κάθε γονιός – σε όποιο αναπτυξιακό στάδιο κι αν ανήκει το παιδί του – χρειάζεται να προσπαθήσει να απαντήσει στο ερώτημα: Γιατί το παιδί μου λέει ψέματα; Ας μην ξεχνάμε ότι τα παιδιά μιμούνται τη συμπεριφορά των γονιών τους και συνήθως είναι ιδιαιτέρως δύσκολο γι’ αυτά να ξεχωρίσουν τα ψέματα από τα «κατά συνθήκη ψεύδη».

Η στάση των γονιών απέναντι στο ψέμα των παιδιών

Η στάση των γονιών, όταν έρχονται αντιμέτωποι με τα ψέματα των παιδιών, χρειάζεται να χαρακτηρίζεται από ψυχραιμία και ετοιμότητα. Αν οι γονείς θορυβηθούν και ανησυχήσουν υπερβολικά, τότε δεν θα βοηθήσουν τα παιδιά τους.

Πρωτίστως χρειάζεται να αφουγκραστούν το παιδί τους και να προσπαθήσουν να κατανοήσουν τις ανάγκες του, να αντιληφθούν τι κρύβεται πίσω από το ψέμα και τι προσπαθεί να τους πει το παιδί.

Στη συνέχεια, είναι σημαντικό να μπορέσουν να συζητήσουν μαζί του, χωρίς να το επικρίνουν ή να το ειρωνευτούν.

Αυτονόητο είναι ότι, αν χρησιμοποιούν την τιμωρία, το μόνο που θα καταφέρουν θα είναι να οδηγήσουν το παιδί στο να καταφεύγει ακόμη περισσότερο στα ψέματα για να γλιτώνει την απόρριψη, τις επικρίσεις και τις τιμωρίες. Αντιθέτως, αν επιβραβεύσουν το παιδί για το ότι παραδέχεται το ψέμα του, τότε αυτή τους η συμπεριφορά θα επιφέρει θετικά αποτελέσματα.

Επίσης η φράση «λες ψέματα», επειδή ενέχει την επίκριση, δεν επιδεικνύει σεβασμό, καθιστά το παιδί αμυνόμενο και δεν το βοηθά να αναλάβει την ευθύνη του όποιου λάθους διέπραξε. Αντ’ αυτής, προτιμότερη είναι η φράση «θα ήθελα να μου πεις την αλήθεια» ή «θα ήθελα να ακούσω τα γεγονότα όπως πραγματικά έγιναν.

Αν δεν είσαι τώρα έτοιμος/η, σκέψου το όσο θέλεις, μπορώ να περιμένω».

Διδάσκοντάς τα την αξία της αλήθειας

Ας μην ξεχνάμε ότι οι γονείς αποτελούν πρότυπο προς μίμηση για τα παιδιά, γι’ αυτό χρειάζεται να επιδεικνύουν τη συμπεριφορά που επιθυμούν να επιδείξουν και τα παιδιά τους.

Η συμπεριφορά τους χρειάζεται να υπαγορεύεται από την αξία της ειλικρίνειας και την ανάληψη της ευθύνης, προϋποθέσεις απαραίτητες και αναγκαίες για τη διαμόρφωση της συναισθηματικής νοημοσύνης γονιών και παιδιών.

Είναι σημαντικό να εξηγήσετε στο παιδί σας πόσο σημαντική είναι η αλήθεια για όλες τις ανθρώπινες σχέσεις. Ξεκάθαρο βέβαια πρέπει να είναι και το πόσο σπουδαίο είναι για εσάς τους γονείς να γνωρίζετε όλα όσα πραγματικά το απασχολούν και να σας εμπιστεύεται κι εκείνο όσο το δυνατόν περισσότερο.

Εξηγήστε του τα μειονεκτήματα της εξαπάτησης

Μερικά παιδιά λένε ψέματα από ανασφάλεια, επινοώντας ευφάνταστες ιστορίες, σε μια προσπάθεια να ενισχύσουν τη δημοτικότητά τους, στο πλαίσιο της ανασφάλειας και χαμηλής εικόνας εαυτού.

Το να τιμωρήσετε ένα ανασφαλές παιδί σαν κι αυτό είναι πιθανό να κάνει περισσότερο κακό, παρά καλό. Αντί να τσακωθείτε, βεβαιωθείτε ότι το παιδί σας καταλαβαίνει τι θα συμβεί αν οι άλλοι καταλάβουν ότι λέει ψέματα.

Ρωτήστε το: «Τι θα συμβεί αν οι φίλοι σου ανακαλύψουν το ψέμα σου;». Οι συνέπειες ενός ψέματος, έστω και ακίνδυνου, σαν κι αυτό, μπορεί να είναι προφανείς στους μεγάλους. Στα παιδιά όμως χρειάζεται πάντα υπενθύμιση ότι το ψέμα συνήθως προκαλεί περισσότερο κακό από ό,τι καλό και ότι, αν παραποιούν σήμερα την αλήθεια, θα υποστούν τις συνέπειες αύριο.

Επιβραβεύστε την ειλικρίνεια

Οταν ένα παιδί πει ψέματα για να καλύψει κάποιο λάθος του ή μια ανάρμοστη συμπεριφορά, συνήθως υπερεκτιμούμε την πράξη του. Για να ενθαρρύνουμε την ειλικρίνεια όμως, η επιβράβευση είναι συχνά καλύτερη από την τιμωρία.