Τα παιδιά δεν θέλουν απλώς να τα αγαπούν. Χρειάζονται, όπως όλοι μας, να νιώθουν ότι η ζωή τους έχει μια θετική συνεισφορά στον κόσμο – για την αυτοεκτίμησή τους, αφενός, κι, αφετέρου, για να έχει νόημα η ζωή τους. Πώς λοιπόν μπορούμε να μεγαλώσουμε υπεύθυνα παιδιά; Ξεκινήστε βλέποντας την ευθύνη ως κάτι χαρούμενο για το παιδί σας, αντί για βάρος. Έτσι, δεν χρειάζεται πραγματικά να διδάξετε τα παιδιά να χειρίζονται τον εαυτό τους με υπευθυνότητα στον κόσμο. Απλά πρέπει να τους διδάξετε ότι έχουν τη δύναμη να συνεισφέρουν θετικά και να σχετίζεστε μαζί τους ώστε να θέλουν να το κάνουν.
Για να το διατυπώσουμε διαφορετικά, τα παιδιά θα είναι υπεύθυνα στο βαθμό που τα υποστηρίζουμε. Ακολουθούν καθημερινές στρατηγικές, που μπορείτε να εφαρμόσετε ανάλογα με την ηλικία των παιδιών σας, για να τους εμφυσήσετε την υπευθυνότητα.
Ελευθερίες και ευθύνες κατάλληλες για κάθε ηλικία
Τα παιδιά πρέπει να αναπτύξουν δύο είδη ευθυνών: την αυτοφροντίδα και τη συμβολή στην ευημερία της οικογένειας. Η έρευνα δείχνει ότι τα παιδιά που βοηθούν στο σπίτι είναι επίσης πιο πιθανό να προσφέρουν βοήθεια σε άλλες καταστάσεις από τα παιδιά που απλώς συμμετέχουν στη φροντίδα του εαυτού τους.
Αλλά δεν μπορείτε να περιμένετε από το παιδί σας να αναπτύξει μια βοηθητική στάση από τη μια μέρα στην άλλη. Χρειάζεται το μερίδιο ευθύνης που αναλαμβάνει και οι ελευθερίες του να αυξάνονται σταθερά και με κατάλληλους για την ηλικία του τρόπους. Η παρακάτω λίστα θα σας δώσει ένα πλαίσιο αναφοράς, αλλά θα χρειαστεί να το προσαρμόσετε στο δικό σας παιδί και στις οικογενειακές σας συνθήκες:
Ελευθερίες και ευθύνες κατάλληλες για τα νήπια
- Να καθαρίζουν ό,τι λερώνουν. «Δεν πειράζει. Πιάσε μερικές χαρτοπετσέτες και ας καθαρίσουμε αυτό το γάλα. Καθαρίζουμε πάντα ό,τι λερώνουμε».
- Τι θα φορέσουν, εντός των ορίων της κατάλληλης εποχής, της ασφάλειας και της ευπρέπειας
- Πόσο θα φάνε – εσείς δίνετε την επιλογή κι αυτά αποφασίζουν για την ποσότητα
- Δεν βάζετε φαγητό στο στόμα τους, εκτός και αν ζητήσουν τη βοήθειά σας
- Τι βιβλίο θα τους διαβάσετε, ακόμα κι αν τους διαβάζετε ήδη κάτι
- Με ποια παιχνίδια θα παίξετε
- Ποια παιχνίδια θα μοιραστούν και ποια θα μπουν στο κουτί, πριν φτάσουν οι φίλοι τους
- Πότε θα χρησιμοποιήσουν το γιογιό — μπορείτε να ρωτήσετε: «Θες να χρησιμοποιήσεις το γιογιό πριν φύγουμε από το σπίτι;» αλλά πρέπει να είναι σε θέση να ελέγξουν το σώμα τους και να γνωρίζουν τα σήματα του
Ελευθερίες και ευθύνες κατάλληλες για παιδιά ηλικίας 3 έως 5 ετών
Όλα τα παραπάνω, συν:
- Τα δικά τους ρούχα — τα επιλέγουν, σύμφωνα με τις παραμέτρους σας, και τα συντηρούν κρατώντας τα σε αρκετά τακτοποιημένα στοίβες ανά κατηγορία
- Τα δικά τους δωμάτια, εντός λογικών παραμέτρων τακτοποίησης – αποφασίζουν τι θέλουν στους τοίχους, εντός λογικών ορίων (θα τα βοηθήσετε να οργανώσουν τα πράγματά τους και θα συνεργαστείτε μαζί τους για να τα καθαρίσουν)
- Πόσο θα φάνε
- Τι θα τρώνε, σύμφωνα με τις κατάλληλες διατροφικές οδηγίες – αυτό λειτουργεί μόνο εάν περιορίσετε την πρόσβαση σε πρόχειρο φαγητό (αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αποφασίσετε τι θα κάνετε όταν δεν τους αρέσει αυτό που έχετε φτιάξει για δείπνο)
- Με ποιον θα παίξουν και πότε
- Εάν θα παίρνουν μέρος σε κοινωνικές εκδηλώσεις στις οποίες είναι προσκεκλημένα, εξαιρουμένων των υποχρεωτικών οικογενειακών εκδηλώσεων
- Ποιοι επιτρέπεται να μπαίνουν στο δωμάτιό τους
Ελευθερίες και ευθύνες κατάλληλες για παιδιά ηλικίας 6 έως 9 ετών
Όλα τα παραπάνω, συν:
- Πώς να χτενίσουν τα μαλλιά τους, σύμφωνα με τα κατάλληλα πρότυπα περιποίησης
- Να σηκώνονται από το οικογενειακό τραπέζι
- Απλές δουλειές στο σπίτι
- Πώς ξοδεύουν το χαρτζιλίκι τους
- Να κάνουν τις σχολικές εργασίες
- Να ετοιμάζουν τη σχολική σάκα από το προηγούμενο βράδυ
- Πώς θα περάσουν το χρόνο τους, αφού έχουν τελειώσει με βασικές υποχρεώσεις όπως το διάβασμα
- Εάν θα μάθουν μόνα τους να παίζουν ένα μουσικό όργανο ή θα παρακολουθήσουν μαθήματα
- Με ποιο άθλημα ή σωματική δραστηριότητα θα ασχοληθούν
- Να επεξεργάζονται απλές τροφές για να φτιάχνουν σνακ ή/και μεσημεριανό γεύμα
- Να βοηθούν στην προετοιμασία όταν έχετε καλεσμένους για φαγητό ή άλλες εκδηλώσεις
Ελευθερίες και ευθύνες κατάλληλες για παιδιά ηλικίας 10 έως 12 ετών
Όλα τα παραπάνω, συν:
- Να φτιάχνουν τα τάπερ που θα πάρουν στο σχολείο με το μεσημεριανό τους γεύμα
- Αυτοφροντίδα: νύχια, μαλλιά κ.λπ.
- Να μπορούν να πάνε βόλτα με έναν φίλο στη γειτονιά, αρκεί ο γονιός να ξέρει πάντα πού βρίσκονται (ίσως θελήσετε να τους δώσετε ένα κινητό τηλέφωνο)
- Να μένουν μόνα στο σπίτι, με συγκεκριμένους κανόνες για το ποιος μπορεί να είναι μαζί τους
Ελευθερίες και ευθύνες κατάλληλες για παιδιά ηλικίας 13 έως 15 ετών
Όλα τα παραπάνω, συν:
- Να σηκώνονται το πρωί, αν και ίσως χρειαστεί να έχετε κι εσείς του νου σας
- Να πλένουν τα δικά τους ρούχα, χωρίς να σας κάνουν να νιώθετε σαν υπηρέτρια όταν ξαφνικά χρειάζονται ένα συγκεκριμένο ρούχο
- Να κάνουν προσωρινές αλλαγές στην εμφάνιση – π.χ προσωρινά tattoo (τα τρυπήματα συζητούνται κατόπιν αιτήματος και αποθαρρύνονται λόγω του κινδύνου μόλυνσης και μόνιμων ουλών)
- Να κινούνται μόνα τους χρησιμοποιώντας το λεωφορείο και το μετρό
- Να πηγαίνουν σινεμά με φίλους
- Να βγάζουν χαρτζιλίκι προσέχοντας μικρότερα παιδιά στη γειτονιά ή κάνοντας άλλες δουλειές
- Να προϋπολογίζουν τις προσωπικές τους δαπάνες
Αυτές οι λίστες επικεντρώνονται στο εύρος ελέγχου του παιδιού σας και όχι στις εργασίες που θέλετε να κάνει. Γιατί; Όταν εστιάζετε σε μια λίστα εργασιών που «πρέπει» να κάνει το παιδί σας, καταλήγετε να δημιουργείτε αγώνες εξουσίας. Αν, αντ’ αυτού, εστιάζετε στο να βοηθήσετε το παιδί σας να αναλάβει τη ζωή του και το υποστηρίζετε όσο χρειάζεται για να μάθει κάθε νέα δεξιότητα, θα θέλει να αναλαμβάνει κάθε νέα ευθύνη. Αντί να «τον θεωρείτε υπεύθυνο», του παρέχετε κίνητρο να αναλάβει την ευθύνη για τον εαυτό του. Η διαφορά είναι λεπτή, αλλά ουσιαστική.