Έχετε παρατηρήσει ποτέ στα παραμύθια που μας διάβαζαν – και εμείς με τη σειρά μας στα δικά μας παιδιά – ένα περίεργο μοτίβο; Η ζωή της Σταχτοπούτας έγινε κόλαση από μια κακιά μητριά και τις δύο ετεροθαλείς αδελφές της. Η ιστορία θα είχε εξελιχθεί πολύ διαφορετικά αν η μητριά του Χάνσελ και της Γκρέτελ δεν τους είχε εγκαταλείψει στο δάσος. Ας μη μιλήσουμε για τη Χιονάτη, είχε κι αυτή ένα σωρό προβλήματα με τη δικιά της μητριά της.
Εκτός από τα παραμύθια, ταινίες, βιβλία και τηλεοπτικές σειρές παρουσιάζουν τις μητριές ως άσχημες πονηρές, πανούργες και επικίνδυνες. Είναι τα «τέρατα» που έχουν στερήσει από τα θετά τους παιδιά ένα ευτυχισμένο σπιτικό. Τους αξίζει όμως πραγματικά η διαιώνιση της σατανική τους φήμης ή διδάσκουμε στα παιδιά μας ένα άδικο στερεότυπο;
Μια κακόφημη οικογενειακή φιγούρα
Το μοτίβο της κακιάς μητριάς υπάρχει στα παραμύθια και στη λαογραφία σε όλο τον κόσμο εδώ και χιλιετίες. Ορισμένες ιστορίες χρονολογούνται από τη ρωμαϊκή εποχή. Αναφορές υπάρχουν μέχρι και στη Βίβλο.
Οι κακές μητριές που έβγαιναν από τις σελίδες των παραμυθιών των αδερφών Γκριμ, προσέφεραν αναγνώστες ασφαλείς, θεραπευτικές διεξόδους για να επεξεργαστούν συναισθήματα ταμπού: μητρική οργή, ανταγωνισμός για την προσοχή του πατέρα, ενδοοικογενειακοί «διαγωνισμοί ομορφιάς».
Η ιδέα χαράχτηκε βαθιά στη δημόσια συνείδηση. Οι μητριές ήταν αμελείς κηδεμόνες στην καλύτερη περίπτωση και αποτρόπαιες δολοφόνοι στη χειρότερη.
Η κακιά μητριά δεν εμφανίζεται στα δεδομένα
Παρά τη διάδοση του μύθου, υπάρχουν λίγα στοιχεία που δείχνουν ότι οι μητριές συμπεριφέρονται όπως οι άκαρδες καρικατούρες της λαϊκής κουλτούρας και πολλά που δείχνουν το αντίθετο.
Η πλειονότητα των μητριών τα πηγαίνει καλά με τα θετά παιδιά τους, σύμφωνα με έρευνες στο Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας. Αυτού του είδους οι θετικές σχέσεις μητριάς μπορεί να είναι εξαιρετικά ευεργετικές για το παιδί.
Η καλή σχέση με τη μητριά μειώνει τα επίπεδα ψυχολογικής δυσφορίας, άγχους, κατάθλιψης και μοναξιάς ενός παιδιού, που προκαλούνται από το σχηματισμό της θετής οικογένειας. Αποτελούν επίσης, απίστευτη στήριξη για τα μικρά παιδιά που έχουν υποστεί πένθος.
Μελέτες συνδέουν την τις καλές σχέσεις μητριάς-παιδιού με συναισθηματική ανθεκτικότητα, ενισχυμένες ακαδημαϊκές επιδόσεις και την εξουδετέρωση των αρνητικών οικογενειακών δυναμικών επιπτώσεων. Εξάλλου, το να έχεις επιπλέον ανθρώπους που σε αγαπούν και σε φροντίζουν είναι πάντα θετικό.
Αυτό δεν σημαίνει ότι οι οικογένειες δεν αντιμετωπίζουν προκλήσεις. Δεν είναι απίθανο να συναντήσουμε ιστορίες σαν αυτές στα παραμύθια. Αν και σε υπερβολικό βαθμό, αφορούν κάποιες από τις πολύ πραγματικές κοινές εντάσεις που πρέπει να αντιμετωπίσουν οι θετές οικογένειες, όπως η ζήλια.
Στην εποχή των Γκριμς, οι περισσότερες θετές οικογένειες σχηματίζονταν μετά το θάνατο της βιολογικής μητέρας. Στις μέρες μας, είναι πιο πιθανό να προστίθεται στην οικογένεια ένας νέος θετός γονέας μετά από διαζύγιο.
Σε αυτή την περίπτωση τίθενται θέματα αφοσίωσης και αντικατάστασης που επιδεινώνουν τις συγκρούσεις. Ωστόσο, δεν είναι μόνο τα παιδιά που μπορεί να δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στη νέα οικογενειακή τους κατάσταση.
Η ζωή μπορεί επίσης να είναι δύσκολη για τις μητριές, οι οποίες ζουν συνεχώς με τον φόβο μήπως χαρακτηριστούν μοχθηρές. Οι μητριές, ως επί το πλείστον, δεν είναι κακές, όπως μπορεί να μας κάνουν να πιστεύουμε τα βιβλία και οι ταινίες.
Ο αντιληπτός ρόλος τους σε μια οικογένεια εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, αλλά κατά κανόνα έχουν θετικό αντίκτυπο στις οικογένειες.