Η παρατήρηση της συμπεριφοράς ενός ανήσυχου παιδιού είναι μερικές φορές σαν να κοιτάζουμε την κορυφή ενός παγόβουνου: κάτω από την αγχώδη συμπεριφορά βρίσκονται «στρώματα» συναισθημάτων και εμπειριών. Το άγχος μπορεί να εκδηλωθεί ποικιλοτρόπως. Το παιδί μπορεί να κάνει συνεχείς ερωτήσεις για επιβεβαίωση και όσες φορές κι αν απαντήσετε, η ερώτηση να επαναλαμβάνεται. Μπορεί να είναι άψογο στο σχολείο αλλά όταν επιστρέφει στο σπίτι να τσακώνεται συνεχώς μαζί σας ή με τα αδέρφια του. Το άγχος μπορεί να κάνει ένα παιδί να δυσκολεύεται να εστιάσει ή ακόμα και να χάσει τον ύπνο του.
Ας κάνουμε μια βαθύτερη βουτιά κατανόησης στους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους το άγχος συχνά εκδηλώνεται στα παιδιά μας.
Διαβάστε επίσης: Βάζουμε όρια χωρίς να λέμε «όχι»- Γιατί και πώς να το κάνουμε;
#1 Άγχος και δυσκολία στον ύπνο
Έρευνες έχουν δείξει ότι το άγχος μπορεί να οδηγήσει σε διαταραχές ύπνου και η χρόνια διαταραχή ύπνου μπορεί να οδηγήσει σε άγχος. Στα παιδιά, η δυσκολία να αποκοιμηθούν ή να παραμείνουν κοιμισμένα, είναι ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του άγχους που μπορεί να προκύψει από ανησυχητικές σκέψεις.
#2 Θυμός
Το άγχος εμφανίζεται όταν υπάρχει μια υπερεκτίμηση μιας αντιληπτής απειλής (π.χ. ένα τεστ στο σχολείο) και μια υποτίμηση των δεξιοτήτων αντιμετώπισης (π.χ. «δεν θα τα πάω καλά»). Όταν τα παιδιά μας ανησυχούν υπερβολικά και δεν αισθάνονται ότι έχουν δεξιότητες για να διαχειριστούν το άγχος, νιώθουν αβοήθητα. Η ανικανότητα οδηγεί σε απογοήτευση που μπορεί να εμφανιστεί ως θυμός. Ο θυμός και το άγχος ενεργοποιούνται στο κέντρο απειλής του εγκεφάλου. Όταν ο εγκέφαλος αντιλαμβάνεται μια απειλή, η αμυγδαλή (ένα μικρό σύμπλεγμα νευρώνων στον εγκέφαλο σε σχήμα αμυγδάλου) ενεργοποιεί την απόκριση φυγής ή μάχης η οποία πλημμυρίζει το σώμα με ορμόνες για να είμαστε πιο δυνατοί απέναντι σε απειλές και κινδύνους. Επειδή ο θυμός και το άγχος ενεργοποιούνται στην ίδια περιοχή του εγκεφάλου και έχουν παρόμοια φυσιολογικά μοτίβα, είναι πιθανό, όταν το παιδί αισθάνεται ότι υπάρχει απειλή, η αντίδραση του θυμού ή της ευερεθιστότητας να ενεργοποιείται ως μορφή προστασίας.
#3 Ανυπακοή και άγχος
Δεν υπάρχει τίποτα πιο απογοητευτικό για ένα παιδί με άγχος από το να νιώθει ότι η ζωή του είναι εκτός ελέγχου. Για να αισθανθεί ασφάλεια και παρηγοριά, επιδιώκει να ανακτήσει τον έλεγχο, συχνά με απροσδόκητους τρόπους. Για παράδειγμα, ένα παιδί που ήδη βιώνει την… πλημμύρα των ορμονών του στρες με την προοπτική να πάει για ύπνο, ξεσπά όταν του προσφέρουμε μια πορτοκαλί κούπα αντί για μία μπλε. Ανίκανο να επικοινωνήσει τι πραγματικά του συμβαίνει, είναι εύκολο να ερμηνεύσουμε την ανυπακοή του παιδιού ως έλλειψη πειθαρχίας αντί ως προσπάθεια ελέγχου μιας κατάστασης κατά την οποία αισθάνεται αβοήθητο.
#4 Ξεσπάσματα
Ένα ήρεμο παιδί που ξεσπά ξαφνικά χωρίς λόγο, ίσως προσπαθεί να κρύψει το άγχος του. Μετά από μέρες ή και εβδομάδες που το παιδί φαίνεται «φυσιολογικό», μπορεί να φτάσει απότομα σε ένα σημείο που δεν μπορεί πια να κρύψει τα αγχώδη συναισθήματά του, εκδηλώνοντας μια δυσανάλογη αντίδραση.
#5 Έλλειψη εστίασης
Η ΔΕΠΥ και το άγχος συχνά συμβαδίζουν, ωστόσο, μελέτες έχουν δείξει ότι τα παιδιά με άγχος δεν έχουν απαραίτητα ΔΕΠΥ πιο συχνά. Αυτές οι δύο καταστάσεις έχουν κοινά συμπτώματα, όπως η έλλειψη εστίασης και η απροσεξία. Τα παιδιά με άγχος ενδέχεται να βυθίζονται στις σκέψεις τους και μοιάζει να μην δίνουν σημασία σε αυτό που συμβαίνει γύρω τους ενώ στην πραγματικότητα, αδυνατούν να το κάνουν λόγω στρες.
#6 Αποφυγή
Ως άνθρωποι, έχουμε την τάση να αποφεύγουμε πράγματα που είναι αγχωτικά ή άβολα. Αυτές οι συμπεριφορές αποφυγής έχουν συχνά δύο μορφές: ενεργητική και μη ενεργητική. Εάν θέλετε να αποφύγετε να αρρωστήσετε, μπορεί να πλένετε τα χέρια σας επανειλημμένα κατά τη διάρκεια της ημέρας (ενεργητική μορφή). Εάν ένα άτομο σας κάνει να αισθάνεστε άβολα, μπορεί να παραλείψετε μια συνάντηση μαζί του (μη ενεργητική μορφή). Τα παιδιά που προσπαθούν να αποφύγουν κάτι, συχνά καταλήγουν να κάνουν περισσότερα ως προς αυτό που θέλουν να αποφύγουν. Εάν μια σχολική εργασία για παράδειγμα είναι η πηγή του άγχους ενός παιδιού, θα καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια για να την αποφύγει και κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, θα πρέπει τελικά να κάνει περισσότερα για να αναπληρώσει αυτό που δεν έκανε. Θα έχει επίσης ξοδέψει τόσο χρόνο και ενέργεια για να το αποφύγει, καθιστώντας την εργασία, πηγή μεγαλύτερου άγχους στο τέλος.
#7 Αρνητικότητα
Από νευρολογική άποψη, τείνουμε να βιώνουμε τις αρνητικές σκέψεις σε πολύ μεγαλύτερη ένταση από ό,τι τις θετικές. Τα παιδιά με άγχος είναι ιδιαίτερα επιρρεπή σε αυτά τα μοτίβα, επειδή δεν έχουν ακόμη αναπτύξει την ικανότητα να αναγνωρίζουν μια αρνητική σκέψη ως έχει και να την αντιστρέψουν.
#8 Άγχος και υπερβολικός σχεδιασμός
Το άγχος μπορεί να αναγκάσει ορισμένα παιδιά να προσπαθήσουν να ανακτήσουν τον έλεγχο μέσω της προκλητικής συμπεριφοράς, όπως αναφέρθηκε ήδη, και άλλα να κάνουν υπερβολικό σχεδιασμό για καταστάσεις όπου ο προγραμματισμός είναι ακόμα και περιττός. Ένα παιδί με άγχος που έχει προσκληθεί σε ένα πάρτι γενεθλίων ενός φίλου για παράδειγμα, μπορεί όχι μόνο να σχεδιάσει τι θα φορέσει και τι δώρο θα πάρει, αλλά θα κάνει ερωτήσεις σχετικά με το ποιος άλλος θα είναι εκεί, τι θα κάνει εκεί, σε ποιον να τηλεφωνήσει όταν θα θελήσει να φύγει κλπ. Η προετοιμασία για κάθε πιθανότητα είναι ένας τρόπος που ένα παιδί με άγχος παίρνει τον έλεγχο μιας, στα μάτια του, ανεξέλεγκτης κατάσταση.